Rouwen om wat we verloren zijn

Het liefst laten we de coronapandemie en alles wat ermee samenhangt zo snel mogelijk achter ons. Toch is het goed om stil te staan bij wat we verloren hebben door de ziekte en de maatregelen. Rouwen is een gezond proces dat bij het leven hoort.

De coronapandemie heeft een grote impact op ons allemaal. Misschien is een dierbare overleden aan het virus of kamp je zelf met de gevolgen van deze ziekte (Long COVID). Of misschien zijn het vooral de beperkende maatregelen die jou het meest raken, ben je je werk kwijtgeraakt of is je bedrijf failliet gegaan. Het dagelijks leven zoals we het kenden, is veranderd: naar school, naar je werk of naar de kerk gaan, beperkte sociale contacten, hoe we elkaar begroeten.

De gevolgen van de pandemie reiken verder dan ziekte of overlijden; ook voor zendelingen heeft het grote impact. Benthe Jongenburger ging begin 2020 voor een tweede termijn naar Costa Rica. God had haar een passie gegeven om daar te dienen onder kansarme vrouwen en kinderen. Vlak na haar aankomst moest ze als gevolg van de wereldwijde lockdown terug naar Nederland. Dit was een grote verandering die impact had op haar bediening en haar dagelijks leven. Ze moest tijdelijk afscheid nemen van de droom die God haar gaf en zich weer aanpassen aan het leven in Nederland. Terwijl haar hart in Costa Rica lag. Ook dat is een vorm van verlies waarbij gevoelens van verdriet, twijfels en eenzaamheid een rol spelen. Benthe vond houvast bij God die er voor haar was als de Trooster.

Overweldigend

We weten dat verandering en verlies bij het leven horen maar dat neemt niet weg dat ze een grote impact kunnen hebben op ons leven. Je ervaart een gevoel van rouw. Rouwen is het proces van lichamelijke, psychische en emotionele reacties die gericht zijn op het verder kunnen leven met het verlies. Deze reacties kunnen overweldigend en verwarrend zijn. Het is een proces dat voor iedereen weer anders is.

De Vlaamse rouwdeskundige en psycholoog Manu Keirse noemt verdriet de keerzijde van liefde. Verdriet en liefde blijven naast elkaar bestaan. De wereld draait door, maar je eigen leven lijkt stil te staan. Je moet jezelf weer hervinden na een groot verlies. Rouwen is een normaal, gezond en noodzakelijk aanpassingsproces na een betekenisvol verlies. Zo’n verlies kan in allerlei vormen optreden in je leven. Je kunt het niet oplossen maar je kunt het wel doorleven. Je hebt tijd en ruimte nodig om steeds weer je verhaal te doen. Dit helpt de verlieservaring in je levensverhaal te verweven.

De meeste mensen beschikken over de benodigde veerkracht om met de gevolgen van verliezen om te gaan. Steun van familie en vrienden is juist dan onmisbaar: je moet het wel zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen. We hebben het nodig om in verbinding te zijn met anderen.
Rouwtherapeuten Johan Maes en Evamaria Jansen schrijven in hun boek Ze zeggen dat het overgaat dat een gezonde rouwcultuur preventief werkt tegen gecompliceerde rouw, depressie, suïcide en andere fysieke, psychische en sociale pijn. Een gezonde rouwcultuur erkent rouwen als een gezonde reactie op verlies. Die cultuur is tolerant tegenover verlies en pijn en helpt het ondraaglijke te verdragen. In onze samenleving en in onze kerk zou tijd en ruimte moeten zijn voor rouwen als een dynamisch en gezond proces dat bij het leven hoort en niet over hoeft te gaan.

Er zijn

God wil aanwezig zijn in elke situatie in ons leven. God wil ‘er zijn’ als Trooster en Vredevorst in tijden van verdriet, angst en twijfels. In de Bijbel vinden we namen van God die weerspiegelen wie Hij voor ons wil zijn. Hij is onze Vader, het Begin en het Einde, de Almachtige, de Allerhoogste, de Heelmeester, de Heilige, de Trooster, de Herder, de Vredevorst. Wie God ten diepste is voor ons, wordt duidelijk in de naam van God: Jahweh, ‘Ik ben’. Er is kracht in Gods naam ‘Ik ben’. In Exodus 3:14 maakt God zijn naam Ik ben, die Ik ben bekend aan Mozes als Hij verschijnt in een brandende braamstruik. In Mattheüs 1:23 wordt de geboorte van Jezus aangekondigd met de naam Immanuel; God met ons en in Mattheüs 28:20 zegt Jezus zelf: Zie, Ik ben met jullie, alle dagen tot aan de voleinding van de wereld. Net zoals God er is voor ons, mogen wij er zijn voor de mensen om ons heen. Er zit kracht in ‘er zijn’ voor de ander. Dan vertegenwoordigen wij Gods hart en weerspiegelen we zijn naam.

Hoe kun jij er zijn voor de ander? Het begint met het besef dat ‘er zijn’ alles te maken heeft met die krachtige naam van God. Door de naam van God naar de mensen om je heen te weerspiegelen, er echt voor iemand te zijn. Manu Keirse zegt dat we dat kunnen doen door te luisteren, te luisteren en dan nog eens te luisteren. In mijn werk als rouwtherapeut mag ik ‘er zijn’ voor mensen, kunnen ze ‘op verhaal’ komen en help ik de verlieservaring in het levensverhaal te verweven. Zo kan ik Gods hart vertegenwoordigen en zijn naam weerspiegelen.

Door alles heen

Iwan en Rebekka Sahertian brachten hun laatste aanbiddings-cd Why we exalt Your name uit met het verlangen dat hun teksten een bemoediging voor anderen zouden zijn. Toen Iwan met ernstige coronaklachten op de IC belandde, bleken de liederen ook voor Rebekka zelf een grote bemoediging te zijn. Op het moment dat Rebekka naar het ziekenhuis reed om afscheid van Iwan te nemen voordat hij in een kunstmatige coma werd gebracht en geïntubeerd werd, stond het lied Overvloed en leven op repeat. Met name de laatste zin van het lied – Ik mag leven! – zong ze keer op keer in tranen over Iwan uit.

In de vijf spannende weken dat Iwan met corona op de IC lag, vond Rebekka het moeilijk om te bidden, om zelf woorden te vinden. Wat ze wel kon, was meezingen met liederen waarin geproclameerd werd dat God goed is en waarin Hij aanbeden werd. Ze ervoer een sterk verlangen om, juist nu Iwan stil was, God te aanbidden en de naam van Jezus te verhogen, ondanks gevoelens van angst en twijfels. Samen met vrienden heeft Rebekka een worshipconcert georganiseerd, dat via een livestream te volgen was, om met elkaar God te aanbidden. Het was als het ware een reminder dat God dezelfde blijft, hoe het ook zou aflopen. Rebekka had het verlangen dat deze avond bemoedigend zou zijn voor iedereen die meekeek, zodat ook zij woorden van waarheid over hun situatie uit konden zingen als ze zelf de woorden niet konden vinden.
Rebekka zei tijdens het worshipconcert: “Wat is het goed om dwars door alles heen Jezus’ naam te verhogen. Er is kracht in de naam van Jezus! In elke storm in mijn leven – en natuurlijk is er verdriet en angst – heb ik ervaren dat Jezus echt de Vredevorst is. Hij geeft vrede, rust en kracht om zoiets als dit vanavond te kunnen doen. Dat is wat God doet. Het is zo fijn dat Hij zo dichtbij wil zijn!”

Els Manuputtij volgt de opleiding Verlies- en rouwtherapie aan de Sociale Academie in Utrecht. Ze heeft een eigen praktijk voor rouwtherapie en is actief in het pastorale team van De Stadskerk in Groningen. Ze is getrouwd en moeder van drie kinderen.