Waarom juist 25 december?

Is kerst wel een feest om te vieren als het niet als feestdag is ingesteld in de Bijbel? En hoe zit het eigenlijk met die datum van 25 december?

Jeruzalem was vol mensen. Ze waren allemaal gekomen voor het Feest van de Tempelwijding, ook bekend als het Feest van de Lichten of Chanoeka. Wie zien we daar lopen, tussen de menigte op de uitgestrekte tempelgronden? Waarlijk, het is Jezus. Johannes 10:22-23 vertelt hierover. Hoewel Jezus niet in Jeruzalem woont, is Hij hier nu, in de heilige stad, op deze bijzondere dagen waarop het volk de herinwijding van de tempel viert. Dit feest herinnert aan de tijd dat Antiochus Epiphanes probeerde het Joodse volk te dwingen hun geloof en gewoonten op te geven en in plaats daarvan de Griekse cultuur en religie over te nemen.

Dit leidde tot een opstand onder leiding van de Makkabeeën, een groep Joodse vrijheidsstrijders. Na hun overwinning konden de Joden de tempel in Jeruzalem, die door Antiochus was ontwijd, terugveroveren en herinwijden voor de eredienst aan God. Het Feest van de Tempelwijding, waarover we in Johannes 10 lezen, herdacht dus een tijd van hoop en herstel. En te midden van dit feest, het Feest van de Lichten, onder de brandende lichtjes die herinneren aan het licht dat de duisternis verdrijft, loopt Jezus tussen de mensen. Ja, de Verlosser, het licht van de wereld – is daar in Jeruzalem, in de tempel.

Onmisbaar

In de tijd van de Bijbel werden niet alleen door God opgedragen feesten gevierd; ook het volk zelf stelde feesten in die voor hen van diepe betekenis waren. Het Feest van de Tempelwijding, of Feest van de Lichten, is hier een voorbeeld van. Hoewel nergens in de wet of in de Bijbel het bevel stond om deze feestdag te houden, was het voor het volk toch kostbaar. Waarom? Omdat het een moment markeerde dat levens had veranderd. Tijdens het Feest van de Tempelwijding vierden zij de herinwijding van de tempel, het centrum van hun geestelijk bewustzijn. Hoewel dit feest dus niet door God was ingesteld, was het een herinnering aan momenten van hoop en overwinning die hen diep raakten. Het was een viering die, hoewel niet geboden, voor hen onmisbaar was.

Wonder

Een tijd geleden sprak ik een broeder die ervan overtuigd was dat het vieren van kerst fout is, omdat er geen Bijbelse opdracht bestaat om deze feestdag te houden. Voor hem betekende het ontbreken van een duidelijke opdracht dat het vieren van kerst verkeerd zou zijn. In zulke gesprekken antwoord ik vaak dat, hoewel er inderdaad geen Bijbelse opdracht is om kerst te vieren, we wel de vrijheid hebben om belangrijke gebeurtenissen te gedenken. Vaak komen er rond kerst vragen op, vooral omdat er geen specifieke Bijbelse richtlijn is voor het vieren van de geboorte van Jezus.

Toch mogen wij het ook anders zien. De vleeswording van Christus – dat Hij mens is geworden, geboren in een nederige kribbe – is een wonder. God werd mens om de verloren mensheid met Hem te verzoenen. Het gedenken van deze gebeurtenis – dat Christus kwam om ons te redden – is voor veel christenen erg waardevol, net zoals het Feest van de Tempelwijding dat voor de Joden was, en nog steeds is. Net zoals zij de vrijheid hadden om een moment van bevrijding en hoop te vieren, zo mogen wij, geloof ik, het wonder van Christus’ komst vieren.

Keerpunt

Een bezoeker aan onze gemeente met wie ik recent in gesprek was, kwam met andere bezwaren tegen het vieren van kerst. Hij zei: “Kerst werd in de vierde eeuw gewoon als feest bedacht door keizer Constantijn; het is niets anders dan Saturnalia, alleen onder een andere naam. Het vieren van kerst is het vieren van een heidens feest.” Dit soort argumenten hoor ik vaker. Toch betaamt het ons om zorgvuldig te kijken naar wat de geschiedenis ons werkelijk leert.

In de tijd van de vroege kerk was de Juliaanse kalender in gebruik, en daarin viel de winterzonnewende inderdaad op 25 december. Voor de volkeren van de oudheid was dit een datum van grote betekenis. De wisseling van de seizoenen speelde een cruciale rol in het dagelijks leven. Men was zich bewust van de barre kou van de winter en de vreugde van een rijke zomeroogst. Ze zagen hoe de dagen korter werden vanaf eind juni en de nachten langer. Dit proces ging door totdat het leek alsof de duisternis het licht volledig zou overwinnen. Maar dan komt er een keerpunt. Op 25 december stopt de opmars van de duisternis, en de dagen beginnen weer te lengen. Dit soort datums, waaronder de winterzonnewende, werd vaak door heidense religies geclaimd om mythes te vieren. Zo kozen de oude Perzen deze dag om hun lichtgod Mithra te vereren. De Romeinen volgden dit voorbeeld door 25 december aan Saturnus, de god van de landbouw, op te dragen, want, zoals zij zeiden: “het is goed voor de boeren wanneer de dagen langer worden.”

Bewust

In een verhandeling uit het jaar 388 stelde Johannes Chrysostomus dat het feest van Christus’ geboorte in die tijd al wijdverbreid en zeer oud was binnen de kerk. Hij verdedigde de christelijke viering op deze datum. De invloedrijke Britse theoloog en klassiek geleerde F.C. Coneybeare merkte in zijn onderzoek op dat het feest van kerst juist op 25 december werd geplaatst “om op christelijke wijze een dag te heiligen waarrond, meer dan rond enige andere, de associaties van de oudere [heidense] religies waren gecentreerd.”

Deze observaties onderstrepen dat er sterke historische gronden zijn om aan te nemen dat de traditie van het vieren van kerst ver teruggaat tot de vroegste tijden van de kerk. We leren juist dat christenen bewust wilden reageren tegen de corrupte, heidense rituelen die de winterzonnewende van 25 december domineerden, en deze datum wilden heiligen door ervoor te kiezen een betekenisvolle, geestelijke waarheid te vieren.

Deze datum, de dag van het keerpunt waarop de opmars van duisternis gestopt werd, bleek uiteindelijk een zeer geschikte dag om de geestelijke waarheid te vieren dat: Het waarachtige licht, dat ieder mens verlicht… komende [was] in de wereld (Johannes 1:9, NBG).
Zijn Naam is Jezus, en Hij is de Verlosser, geboren in een nederige kribbe in Bethlehem. De vroege christelijke kerk geloofde nooit dat 25 december de werkelijke geboortedag van Jezus was. Maar wij geloven dat een Kind voor ons geboren is. Mijn overtuiging is dat wij in de vrijheid mogen staan om, als wij dat willen, deze wonderbare en gezegende waarheid met kerst te vieren.

Lourens du Plessis