Wat als het te diep is?

Sinds de coronacrisis is het aantal jongeren dat worstelt met mentale problemen toegenomen. De Nederlandse GGZ sprak vorig jaar zelfs over ‘alarmerende cijfers’. En op een onderzoek van het RIVM onlangs gaf maar liefst 53 procent van de jongeren tussen 18 en 25 aan te kampen met gevoelens van angst of depressie. We spraken hierover met psycholoog Lynn van Vulpen en spreker en songwriter Filemon Peroti. Beiden zijn christen en zij zien in hun werk en omgeving de worsteling van jonge mensen met gevoelens van somberheid.

Lynn van Vulpen is werkzaam als kinder- en jeugdpsycholoog bij een basis GGZ-instelling in Den Bosch. Ze werkt met kinderen en jongeren tot 24 jaar.
“Met jongeren die zijn doorverwezen vanuit de huisarts hebben we zo’n tien tot vijftien gesprekken, en soms zien we dat er meer nodig is en verwijzen we door naar de specialistische GGZ. Ik heb daar geen concrete cijfers van maar we zien wel dat de coronatijd iets heeft gedaan met de somberheidsklachten.”

Hoe herken je somberheid bij jongeren?
“Wat je veel ziet is dat jongeren die somber zijn minder actief worden, ze trekken zich terug op hun kamer in een soort isolement en delen weinig met hun gezin. Er zijn ook jongeren bij wie het voor de buitenwereld lijkt alsof het allemaal best wel goed gaat, maar die zich heel somber voelen zodra ze alleen zijn. We zien ook vaak een toename van socialmedia- en telefoongebruik. Somberheid kan ook gepaard gaan met een negatief zelfbeeld en een gebrek aan zelfvertrouwen. Ze kunnen negatieve dingen die in hun omgeving gebeuren, op zichzelf gaan betrekken.

Je ziet bij sommigen vervolgens ook angst ontstaan om dingen te gaan ondernemen, en de stap daartoe wordt steeds groter. En hoe minder je onderneemt, hoe minder voldoening je ervaart. Terwijl een gebrek aan voldoening een heel belangrijke factor is in het ontstaan en in stand houden van somberheidsklachten. En zo raak je in een vicieuze cirkel.”

Waaruit bestaat de behandeling?
“In de meeste gevallen wordt er gewerkt met cognitieve gedragstherapie waarbij het erom gaat om je denken te leren veranderen. Je gaat op zoek naar de gedachten die die negatieve gevoelens in stand houden. Vervolgens ga je checken: kloppen die gedachten wel? En ga je helpende gedachten formuleren. En als je eenmaal anders, positiever denkt dan is de volgende stap om ook anders te gaan handelen. En als dat vervolgens voldoening geeft dan bevestigt dat die positieve gedachten. Dat klinkt misschien simpel, maar in de praktijk is het hard werken. Het is niet een kwestie van ‘even een knopje omzetten.’

Een woord dat centraal staat in de behandeling van somberheidsklachten is ‘gedragsactivatie’ waarbij we ook weer gaan kijken naar de dingen waar je blij van wordt. Waar genoot je van voordat je last kreeg van deze somberheidsklachten?”

Hoe kun je als ouder of als jeugdleider in de kerk reageren op een jongere met dit soort symptomen?
“Wat ik vaak hoor van jongeren is dat ze het heel fijn vinden als het opgemerkt wordt. Veel jongeren ervaren een drempel om er zelf over te beginnen. Ze bagatelliseren het bijvoorbeeld, of ze schamen zich ervoor. Maar uiteindelijk heeft iedereen behoefte aan verbinding, aan gezien worden. Dus als iemand ernaar vraagt is dat vaak heel helpend, zeker als dat iemand is die ze vertrouwen en als dat in een veilige setting gebeurt.

Ik ben zelf jeugdleider geweest in onze gemeente en wij hebben geïntroduceerd dat we standaard met elk jeugdlid een keertje een op een afspreken, door bijvoorbeeld een rondje te wandelen. Om de band te versterken en ruimte te bieden om bepaalde dingen te delen.

Het is ook belangrijk dat je als jeugdleider laat weten dat je altijd beschikbaar bent. En dat ze niet de enige zijn die deze klachten hebben. Wat ook een mogelijkheid is, is om een keer een avond te organiseren die in het teken staat van mentale gezondheid, op een heel ontspannen laagdrempelige manier. Desnoods via ‘Over de streep’- vragen. En daar vervolgens met elkaar over in gesprek te gaan. Een veilige omgeving is daarbij wel een voorwaarde.”

Op welke manier kan geloof hierin een rol spelen?
“Als ik zelf met dingen worstel dan helpt mij het besef dat Jezus die gevoelens ook kende. Ook in de Bijbel zie je genoeg voorbeelden daarvan. Het is ook niet zo dat je, omdat je gelooft, altijd maar blij bent en dat dingen altijd maar goed gaan, en dat is ook niet wat God van ons vraagt of verwacht. Ik geloof dat God hulpverlening heeft bedacht en dat Hij daar ook doorheen werkt.”

Filemon Peroti wil een speciale dag, over mentale gezondheid onder jongeren, organiseren. Een aantal heftige gebeurtenissen in zijn omgeving vormen daar de aanleiding toe.
“Vanuit de gedachte dat het tijd is om je mentale gezondheid tot prioriteit te maken, organiseren we op of rond 10 oktober 2025, de dag van de mentale gezondheid, een evenement voor jongeren.”

Wat was voor jou de aanleiding daarvoor?
“In onze vriendengroep zijn we in de afgelopen jaren een aantal keer geconfronteerd met jonge mensen die uit het leven stapten. Dat begon met de dood van Michaël, een van de zangers van De Rechtstaat, in 2021. Dat was zo rauw. We spraken elkaar regelmatig maar ik heb nooit geweten dat hij zo diep zat. Op zijn begrafenis hebben we met een groep vrienden, onder wie Jay Way, Roberto Ross, Don Ceder en William Wixley, naar elkaar uitgesproken dat we elkaar bellen als er iets is, en dat we er voor elkaar zijn. Mensen die depressief zijn gaan niet uit zichzelf naar anderen mensen of naar de kerk voor hulp.

Ik heb me dat zelf ook voorgenomen, om er te zijn voor wie in mijn omgeving dat luisterend oor nodig heeft. Wat ik ook vaak doe is doorverwijzen naar een therapeut. Ik geloof dat je én gebed én hulpverlening met een psycholoog of coach nodig hebt.

We maakten het daarna nog een keer mee dat een jonge christen zich het leven benam. Pearl Jozefzoon, met wie ik onder andere in het Adem Project zit, vertelde dat een meisje dat af en toe bij ons zong, uit het leven was gestapt. Kort daarna waren Pearl en ik bij een concert van rapper Jay Way die het lied No, I’m Not Ok zong. Dat kwam zo bij ons binnen en we beseften hoeveel mensen, ook artiesten, worstelen met depressieve gevoelens. ‘Wat als we een evenement organiseren om dit bespreekbaar te maken?’ zeiden we tegen elkaar.”

Waarom worstelen zoveel jongeren hiermee, denk jij?
“De problematiek en polarisatie waar ze mee te maken krijgen, is veel sterker in deze tijd. De sfeer op social media kan keihard zijn. Ze krijgen ook weinig grenzen of structuur aangereikt: ouders zijn tweeverdieners en hebben weinig tijd. Ik geloof heel sterk in die uitdrukking ‘it takes a village to raise a child’, maar dat dorp zijn we kwijt. Daarnaast zijn drugs en online verleidingen zoals gokken en sekssites niet moeilijk te vinden.

Ik kom zoveel jongeren met heftige rugzakken tegen, en zeker zestig procent daarvan verwijs ik door naar een psycholoog. Deze wereld vraagt om het openbaar worden van de zonen en dochters van God (Romeinen 8). En gelukkig zie ik ook een opwekkingsbeweging onder jongeren. Ze staan meer open voor het evangelie dan vroeger. Daarom is het zo belangrijk dat we er als kerk voor hen zijn, niet alleen op zondag maar ook doordeweeks. Jongeren hebben geestelijke vaders en moeders nodig.”

Meer informatie over de Mental health day in oktober: www.itsoknottobeok.nl

Cijfers
Zowel bij 12- tot 18-jarigen als 18- tot 25-jarigen zijn er momenteel meer jongeren en jong volwassenen met psychische klachten dan voor de coronacrisis. Onlangs hield het RIVM een onderzoek waarbij maar liefst 53 procent van de jongeren tussen de 18 en 25 jaar zelf aangaf te worstelen met gevoelens van angst of depressie. Lang niet alle jongeren weten de weg te vinden naar hulpverlening. In 2023 kreeg 1 op de 9 jongeren tot 23 jaar een of meer vormen van jeugdzorg. Bij jongeren onder de 18 jaar was dat 1 op de 7. De Nederlandse GGZ deed naar aanleiding van alarmerende cijfers over de toename van mentale problemen bij jongeren een dringende oproep tot preventieve maatregelen. Factoren als prestatie druk, ongezonde leefomgeving, digitalisering, armoede en schuldenproblematiek zouden aangepakt moeten worden.

Als het te diep is
Nu de lucht al dagen donker kleurt
En ik rust in mijn gedachten zoek
Wil ik vluchten voor wat er gebeurt
Maar ik zou niet weten waarnaartoe

Nu de pijn ontwijken niet meer lukt
En de wond van vroeger heelt maar niet
Nu het strijden mij heeft uitgeput
En zelfs bidden, oh het dondert niets

Is er Iemand die voor mij de hemel verlaat
Die met mij door mijn hel durft te gaan
Is er Iemand die samen het water in gaat
Als het zo diep is dat ik er zelf niet meer kan staan

Als het te diep is

Als ik de strijdbijl hier met U begraaf
Vertelt U mij dan hoe het verder moet
Met de wonden die ik bij me draag
En als de pijn wint en zelfs U niets doet
Het houdt niet op als ik vecht
Het houdt niet op als ik vlucht

Als het te diep is
Hou me vast dan laat ik los
(Adem Project 2021)